Πώς συνδέεται το αναπτυξιακό τραύμα με την ψυχοθεραπεία;

Ψυχικό τραύμα θεωρείται οτιδήποτε δεν φροντίζει επαρκώς τις ανάγκες ενός αναπτυσσόμενου οργανισμού. Όσο πιο νέος και βιολογικά ανώριμος είναι ο οργανισμός, η ανεπαρκής, ακατάλληλη ή και ασυντόνιστη φροντίδα βιώνεται ως τραυματική. Αυτό συμβαίνει γιατί ο αναπτυσσόμενος οργανισμός δεν διαθέτει ακόμα τη δυνατότητα να αναπληρώσει με άλλο τρόπο τη φροντίδα που του λείπει προκειμένου να προάγει τη συναισθηματικά «υγιή» του ανάπτυξη. Αντίθετα, αυτό που μπορεί να κάνει, είναι να προσαρμοστεί στις συνθήκες στις οποίες ζει, αναπτύσσοντας επιβιωτικά, όπως τα ονομάζουμε, πρότυπα λειτουργίας. Τα επιβιωτικά αυτά πρότυπα είναι συνήθως τρόποι που αποκλίνουν από την φυσιολογική εξέλιξη, είναι όμως σωτήρια για τον αναπτυσσόμενο οργανισμό, καθώς χωρίς αυτή την ψυχολογική προσαρμογή, ο οργανισμός θα αισθανόταν ότι απειλείται με ψυχολογικό αφανισμό – καμιά φορά και με σωματικό αφανισμό.
 

Όταν ο οργανισμός έχει ενηλικιωθεί και αλλάξει περιβάλλον, όπως συμβαίνει συνήθως κατά την ενηλικίωση, τα επιβιωτικά αυτά πρότυπα, τα οποία είχαν νόημα μέσα στο περιβάλλον στο οποίο αναπτύχθηκαν γιατί διευκόλυναν την επιβίωση, βιώνονται πλέον ως δυσλειτουργικές συμπεριφορές που εμποδίζουν την αλληλεπίδραση και τη σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους. Αυτό δηλαδή που κάποτε διευκόλυνε την προσαρμογή του οργανισμού, τώρα έχει μετατραπεί σε ένα αυτοματοποιημένο πρότυπο
λειτουργίας που ενεργοποιείται ακόμα και χωρίς να είναι απαραίτητο, με αποτέλεσμα να εμποδίζει την επιτυχημένη προσαρμογή σε νέα περιβάλλοντα.
 

Σε όσο πιο άκαμπτες και ψυχολογικά απειλητικές συνθήκες έχει βρεθεί ένας οργανισμός, τόσο πιο πολλά επιβιωτικά πρότυπα αναπτύσσει προκειμένου να εξασφαλίσει την επιβίωσή του. Όταν οι συνθήκες στις οποίες αναπτύχθηκε ήταν πιο ευνοϊκές, τα επιβιωτικά πρότυπα είναι λιγότερα, πιο ήπια και περισσότερο ευπροσάρμοστα. Σε αυτό το υπόβαθρο, εγγράφονται όλες οι μελλοντικές μας εμπειρίες. Και γι’ αυτό καμιά φορά αισθανόμαστε άγχος και απειλή, παρά το γεγονός ότι δεν μπορούμε να αντιληφθούμε κανένα ρεαλιστικό λόγο γι’ αυτό το συναίσθημα. Είναι επειδή αντιδρούμε στα γεγονότα με έναν προκαθορισμένο τρόπο λειτουργίας, που σκοπό είχε να μας προφυλάξει. Πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να εντοπίσουν τι θέλουν και τις τους κάνει χαρούμενους. Άλλοι παγώνουν ακριβώς τη στιγμή που μπορεί να νιώθουν ευτυχισμένοι. Μπορεί να δυσκολεύονται να εμπιστευτούν ή να βάλουν όρια όταν δεν τους ικανοποιεί αυτό που συμβαίνει. Μπορεί ακόμα και να μην αισθάνονται ότι αξίζουν να βιώσουν μια στοργική συναισθηματική συντροφική σχέση.
 

Σκοπός της ψυχοθεραπείας είναι να μας βοηθήσει να εντοπίσουμε όλους τους τρόπους με τους οποίους λειτουργούμε με βάση το προκαθορισμένο επιβιωτικό πρότυπο λειτουργίας μας, και να αντιληφθούμε με ποιο τρόπο αυτό μπορεί να παρεμποδίζει τις ανάγκες μας κατά την τρέχουσα φάση της ζωής μας, στο εδώ και τώρα. Βρίσκοντας ξανά τον αυθορμητισμό μας, καταφέρνουμε να συνδεθούμε με τη ζωτική μας δύναμη, η οποία είναι πηγαία σε κάθε οργανισμό και αποτελεί πηγή χαράς, ικανοποίησης, αυτοπεποίθησης, πληρότητας.

Το τραυματικό σοκ σε αντιδιαστολή με το αναπτυξιακό τραύμα (shock trauma vs developmental trauma)

Μέχρι σήμερα, όταν μιλούσαμε για ψυχικό τραύμα στην ψυχοθεραπεία, συνήθως αναφερόμασταν στο τραυματικό σοκ, εννοώντας το ψυχικό σοκ που έχει υποστεί ένας οργανισμός όταν έχει βιώσει μια τρομακτική, σωματικά ή ψυχολογική απειλητική και επιβλαβής συνθήκη. Η εμπειρία αυτή συνήθως καλεί σε επιστράτευση όλα τα ψυχικά αποθέματα ενός οργανισμού και αρχικά επιστρατεύονται οι αρχέγονες αμυντικές συμπεριφορές για την αντιμετώπισή της, όπως η φυγή όταν είναι δυνατό, ή διαφορετικά το πάγωμα και η πάλη.
Συχνά έχει σαν αποτέλεσμα την αναβίωση μέρους ή και ολόκληρης της τραυματικής εμπειρίας σε στιγμές χαλάρωσης ή και στιγμές που μπορεί να έχουν κάποιο κοινό στοιχείο με την εν λόγω κατάσταση. Η συνθήκη αυτή είναι γνωστή ως «μετατραυματικό στρες», χρειάζεται να πληροί συγκεκριμένα διαγνωστικά κριτήρια και αποτελεί έναν συχνό λόγο ψυχοθεραπείας, καθώς η συναισθηματική φόρτιση που επιφέρει η αναβίωση της τραυματικής συνθήκης, πέρα απ’ το γεγονός ότι είναι ιδιαίτερα επώδυνη, συνήθως καθιστά τον οργανισμό δυσλειτουργικό.

Το ψυχικό τραύμα, με την έννοια μιας συγκεκριμένης ψυχολογικά και σωματικά απειλητικής εμπειρίας, μπορεί να έχει διάφορες μορφές. Μπορεί να αφορά μια εμπειρία σεξουαλικής κακοποίησης, τον ακρωτηριασμό ενός μέλους του σώματος ή και τη συμμετοχή σε ένα σοβαρό τροχαίο ατύχημα. Είναι δυνατό κανείς να βιώσει και πολυτραυματιστικές συνθήκες, όπως για παράδειγμα είναι ο πόλεμος ή η προσφυγιά. Μπορεί όμως να αφορά και συνθήκες που θεωρούμε πιο συνηθισμένες, όπως για παράδειγμα ένα δύσκολο διαζύγιο, ένα κακοποιητικό περιβάλλον εργασίας ή βιώματα χλευασμού και απόρριψης από τους συνομηλίκους (bullying) – ειδικά κατά την περίοδο της εφηβείας ή της παιδικής ηλικίας. Συνήθως, για να διαχειριστούμε την ψυχολογικά σαρωτική εμπειρία που προκαλεί ένα τραυματικό γεγονός, καταφεύγουμε σε οικεία επιβιωτικά πρότυπα που μας έχουν εξυπηρετήσει στο παρελθόν. Αν τα πρότυπα αυτά δεν αρκούν για να καταπολεμήσουν τη συναισθηματική φόρτιση, τότε εμπλουτίζονται με νέες επιβιωτικές στρατηγικές.

Απλουστεύοντας κάπως μια αρκετά περίπλοκη διαδικασία, θα μπορούσε να πει κανείς ότι το τραυματικό σοκ αναφέρεται σε μια αιφνίδια, συνήθως μεμονωμένη, ψυχολογικά και σωματικά απειλητική εμπειρία. Αντίθετα, το αναπτυξιακό τραύμα, αναφέρεται σε όλες αυτές τις στιγμές που ένας οργανισμός κλήθηκε να προσαρομοστεί σε ένα δυσμενές περιβάλλον, συχνά εις βάρος των προσωπικών του αναγκών και της ευημερίας του, προκειμένου να επιβιώσει. Κατ’ αυτήν την έννοια, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι όλοι οι άνθρωποι έχουμε αναπτύξει επιβιωτικά πρότυπα σε κάποιο βαθμό, καθώς είναι απίθανο να φροντίστηκε στο έπακρο το σύνολο των ψυχολογικών και σωματικών μας αναγκών. Αντίθετα, δεν έχουμε όλοι εμπειρίες ψυχικού τραυματικού σοκ. Και όταν κανείς βιώσει ένα τραυματικό σοκ, στηρίζεται στα επιβιωτικά πρότυπα που έχει ήδη αναπτύξει με βάσει το προϋπάρχον αναπτυξιακό του τραύμα (δηλαδή την προσπάθειά του να προσαρμοστεί στο περιβάλλον του), προκειμένου να το διαχειριστεί.

Ψυχοθεραπεία σύμφωνα με το Νευροθυμικό Σχεσιακό Μοντέλο (NeuroAffective Relational Model – NARM)

Η εμπειρία μιας ψυχοθεραπευτικής συνεδρίας NARM, θα έλεγα ότι διαφέρει σημαντικά από αυτό που έχει κανείς στο μυαλό του όταν σκέφτεται την ψυχοθεραπεία. Αισθάνομαι ότι θα τη βρουν αρκετά διαφορετική, ακόμα και πεπειραμένοι θεραπευόμενοι που έχουν κάνει ψυχοθεραπεία με βάση κάποιο άλλο ψυχοθεραπευτικό μοντέλο.
Ο διαφορετικός τρόπος προσέγγισης διαφαίνεται από τα πρώτα κιόλας λεπτά της συνεδρίας, καθώς ήδη από την αρχή γίνεται προσπάθεια να ενισχυθεί η σύνδεση του θεραπευόμενου με τον εαυτό του. Οι συναισθηματικές ανάγκες του θεραπευόμενου δίνουν το ρυθμό της συνεδρίας, στόχος της οποίας είναι να βιώσει κανείς τα συναισθήματά του αντί απλά να μιλήσει γι’ αυτά. Έτσι, στη συνεδρία NARM η αφήγηση ή τα περιστατικά, δεν έχουν και τόσο μεγάλη σημασία. Καμιά φορά βέβαια, αξιοποιούνται καθώς διευκολύνουν τη σύνδεση με τα συναισθήματα που ενυπάρχουν στις βιωμένες καταστάσεις, αλλά δεν αποτελούν το στόχο και για το λόγο αυτό δεν παίρνουν πολύ χώρο.

Στόχος μιας συνεδρίας NARM είναι η επανασύνδεση με τον βαθύτερο εαυτό, τη σοφία του και τη ζωτική του ενέργεια, η οποία έχει μειωθεί λόγω επιβιωτικών προτύπων που υιοθετήθηκαν. Οι θεραπευόμενοι αντιλαμβάνονται τα κίνητρα πίσω από τις συμπεριφορές τους – ακόμα και τις πιο δυσλειτουργικές – και αρχίζουν να αποκτούν κατανόηση και συμπόνια, ακόμα και για τις πλευρές του εαυτού τους για τις οποίες δεν είναι και τόσο περήφανοι. Υπό το πρίσμα αυτής της νέας επίγνωσης για τον εαυτό, ανοίγει ο δρόμος για να συναντηθούν με τη ζωτική τους ενέργεια, που φέρνει ξανά αυθορμητισμό, χαρά και πληρότητα στην καθημερινότητά τους. Όταν ένας οργανισμός προασπίζεται τις ανάγκες του και είναι συναισθηματικά πλήρης, εξακολουθεί να προσαρμόζεται στο περιβάλλον του. Οι προσαρμογές αυτές όμως γίνονται χωρίς κόστος και προάγουν ακόμη περισσότερο την ευημερία του.

Διαδικτυακές Συνδρίες Ψυχοθεραπείας

Παράδειγμα μιας τέτοιας επιτυχημένης προσαρμογής σε μια απειλητική συνθήκη είναι η δυνατότητα να προσφέρουμε πλέον ποιοτικές υπηρεσίες ψυχοθεραπείας και διαδικτυακά, μετά την πρόσφατη εμπειρία της πανδημίας.
 

Βασικό συστατικό της ψυχοθεραπείας είναι η σχέση που δημιουργείται ανάμεσα στον θεραπευτή και τον θεραπευόμενο και αυτό μέχρι πρόσφατα θεωρούσαμε πώς μπορούσε να εξυπηρετηθεί καλύτερα μόνο από τις διά ζώσης συνεδρίες. Η πρόσφατη εμπειρία μας ώθησε να ανακαλύψουμε νέους τρόπους να διασφαλίσουμε τη συναισθηματική σύνδεση με τους θεραπευόμενους ακόμα και μέσα από τις διαδικτυακές συνεδρίες.
 

Κατά τη γνώμη μου, η διαδικτυακή ψυχοθεραπεία ανοίγει μια πολύ σημαντική δυνατότητα να λάβουν ποιοτικές υπηρεσίες ψυχοθεραπείας, άνθρωποι που διαφορετικά δεν θα την είχαν, είτε επειδή μπορεί να ζουν σε περιοχές που δεν υπάρχει κάποιος εγκεκριμένος ψυχοθεραπευτής, είτε γιατί μπορεί να ζουν στο εξωτερικό και έχουν ανάγκη να εκφραστούν στη μητρική τους γλώσσα, είτε και εξαιτίας διαφόρων άλλων συνθηκών.
 

Η διαδικτυακή ψυχοθεραπεία λαμβάνει χώρα τηρώντας όλα τα μέτρα ασφάλειας και εχεμύθειας, με σεβασμό στα προσωπικά δεδομένα, όπως συμβαίνει και σε μια δια ζώσης συνεδρία ψυχοθεραπείας, αξιοποιώντας τη βοήθεια κατάλληλα διαμορφωμένων ψηφιακών πλατφορμών.